Tóbaksvarnir í grunnskólum á Íslandi

Abstract

Bakgrunnur: Erlendar rannsóknir sýna fram á mikilvægi tóbaksvarna í skólum til að fyrirbyggja að börn og ungmenni byrji tóbaksnotkun, en engin íslensk rannsókn hefur verið gerð til að kanna hvaða tóbaksvarnir eru í grunnskólum landsins. Tilgangur: Að kanna tóbaksvarnir í grunnskólum á Íslandi.Aðferðafræði: Rannsóknin var framskyggn, lýsandi spurningakönnun. Þýðið spannaði alla skólastjóra og skólahjúkrunarfræðinga í grunnskólum landsins, samtals 314 manns. Svörun barst frá 73% grunnskólum landsins. Gagnasöfnun fór fram í marsmánuði 2010.Niðurstöður: Meginniðurstöður voru að tóbaksvörnum var sinnt að einhverju leyti í öllum skólum nema einum, óháð landshlutum. Tóbaksvörnum var mest sinnt í 7. og 8. bekk tengt verkefninu ,,Reyklaus bekkur“. Þriðjungur 10. bekkja í skólum þátttakenda fékk ekki tóbaksvarnir. Einungis fjórir skólar sinntu tóbaksvörnum í öllum bekkjum. Umsjónarkennari og/eða skólahjúkrunarfræðingur sinntu tóbaksvarnafræðslu í öllum skólum, í 39% tilvika með aðstoð annarra aðila. Jafningjafræðsla var einungis í 10% skólanna. Algengasta námsefnið í tóbaksvörnum var 6H heilsunnar, Vertu – frjáls reyklaus og tóbaksvarnafræðsla Lýðheilsustöðvar. Tóbaksvarnir fóru oftast fram í tímum umsjónarkennara og í tímum lífsleikni. Reglur um tóbaksnotkun voru í 88% skóla þátttakenda. Tóbaksvarnir voru í námskrám 65% skólanna, samkvæmt svörum skólastjóra, en skriflegar leiðbeiningar um hvernig taka ætti á tóbaksnotkun í um helmingi skóla þátttakenda. Einungis 45% hjúkrunarfræðinganna spurðu um tóbaksnotkun í heilsfarsskoðunum nemenda. Innan við helmingur þátttakenda hafði sótt námskeið eða fengið fræðslu um tóbaksvarnir í námi sínu.Ályktanir: Tóbaksvörnum er sinnt í skólum landsins, óháð landshlutum, en talsvert vantar upp á að þeim sé nægilega vel sinnt í 1. – 6. og 10. bekk. Umsjónarkennarar og skólahjúkrunarfræðingar bera hitann og þungann af tóbaksvörnum skólanna. Námsefni Lýðheilsustöðvar er vel nýtt í tóbaksvörnum skólanna. Reglur um tóbaksnotkun eru í flestum skólum en ákvæði um tóbaksvarnir vantar í námskrá hjá þriðjungi skólanna. Tækifæri til umræðu um tóbaksnotkun við heilsufarsskoðun nemenda eru vannýtt. Lykilhugtök: Tóbaksvarnir, grunnskóli, skólahjúkrun, námskrá

Background: Studies show the importance of tobacco prevention in schools, to prevent children from using tobacco, but tobacco prevention in primary schools in Iceland has not been investigated.Purpose: To examine tobacco prevention in primary schools in Iceland.Method: This was a descriptive survey amongst all principals and school nurses in primary schools in Iceland, a total of 314 people. Response came from 73% of the primary schools. Data collection took place in March 2010.Results: Tobacco prevention programmes were conducted in the participating schools, regardless of geographic region. Tobacco prevention was most prominent in the 7th and 8th grade as part of the project ,,Smokefree-class competition‘‘. One third of 10th grade students did not get tobacco prevention and grades 1 through 6 got very little tobacco prevention. Only four schools had tobacco prevention in all ten grades. Class teachers and/ or school nurses were responsible for the tobacco prevention in all schools, sometimes assisted by others (39%). The most commonly used teaching material in tobacco prevention was from the Public Health Institute. Rules on tobacco use were in 88% of the participants’ schools. Most schools (88%) had rules about tobacco use in school but tobacco prevention was only included in the curriculum of 65%, according to the head teachers. Only 45% of the nurses asked about tobacco use during annual health-controls. Less than half of the respondents had specific training in tobacco prevention. Conclusions: Tobacco preventive programmes are conducted in Icelandic primary schools, but need to be enhanced at 1th – 6th and in the 10th grade. Teaching materials from the Public Health Institute are most frequently used. Class teachers and school nurses are responsible for the preventive teaching. Rules about tobacco use at school are clear in most schools but about one third of the schools lack tobacco prevention plans in their curriculum. Routine health-controls could be better utilized in tobacco prevention.Key words: Tobacco prevention, primary school, school healthcare, curriculum